20- Martín Codax, Vigo y las Cantigas de Amigo

Martin-Codax-trovador-SIGLO-XIII.          Martín Codax fue trovador galaicoportugués cuyas trovas tuvieron eco en tramos del Camino de Santiago, particularmente la llamada ruta de los  portugueses. Trovador o juglar gallego del que poco o nada se sabe de su biografía, si no es su origen vigués, por las continuas referencias a la ciudad de Vigo en sus poemas, y que su actividad se sitúa entre mediados del siglo XIII y comienzos del XIV.

          Las peregrinaciones a Santiago convirtieron a esta ciudad durante los siglos XII y XIII en un centro de primer orden del canto galaicoportugués y contribuyó a su difusión, pero de las que muchas obras nos han llegado sin música. Las Cantigas del poeta vigués Martín Codax, junto a algunas de Don Denis y a las Cantigas de Santa María de Alfonso X el Sabio son las únicas que nos han llegado con escritura músical. A buen seguro que los peregrinos, especialmente los de la ruta portuguesa, oían las cantigas de este y de otros autores, hasta en la misma ciudad del Apóstol, llena de trovadores, juglares, segreles, músicos ambulantes y cantantes furtivos que mostraban e intercambiaban sus cantos.

El Pergamino Vindel (Pierpont Morgan Library, New York, Vindel MS M979)

          La figura enigmática y desconocida de Martín Codax, contrasta con el hecho de que su obra es la más conocida y difundida de la lírica galaicoportuguesa. Se debe al hallazgo del pergamino Vindel, de la época del autor, conteniendo sus Siete Cantigas de Amigo. El hallazgo del pergamino fue un hecho fortuito, cuando el comerciante de libros antiguos de Madrid Pedro Vindel lo encontró en su librería en 1914, como sobrecubierta protectora de un ejemplar del libro «De officiis» de Cicerón. Los poemas ya eran conocidos por formar parte de los cancioneros sin música de la lírica galaicoportuguesa, en donde figuraban en el mismo orden que en el pergamino, pero lo que aporta como novedad de extraordinario valor es la notación musical de las piezas tal como eran cantadas en su tiempo, de modo que estas piezas, junto con las de Don Denís de Portugal, halladas por el pergamino de Sharrer, son las únicas que nos han llegado con su música original. Se trataba de notación musical cuadrada, similares a las Cantigas de Santa María de Alfonso X el Sabio, que acredita que las cantigas son obras poéticas para ser cantadas, e incluso que su dimensión expresiva solo se logra con plenitud cuando son escuchadas a través del canto. El descubrimiento del pergamino confirma además la existencia de hojas volantes con el texto y la música de las poesías con la música que eran entregadas por los trovadores a los juglares para su interpretación.

  Pierpont-Morgan-Library-New-York-1024x686        La primera noticia del descubrimiento fue dada a conocer por Pedro Vindel, en febrero de 1914, en la revista Arte Español. Al año siguiente, en 1915, el librero publicó la primera edición facsímil del manuscrito. Fue comprado a Vindel por el diplomático y musicólogo Rafael Mitjana, quién lo deposito en su biblioteca de Uppsala donde permaneció dormido algunos años. A su muerte, en 1921, la biblioteca pasó a su viuda y posteriormente fue vendida por sus herederos. Después de varias vicisitudes, el pergamino fue adquirido por el bibliófilo Otto Haas y puesto a la venta en Londres por su colega Albi Rosenthal, y finalmente comprado por la Pierpoint Morgan Library de Nueva York, donde se conserva desde 1977, bajo la signatura Ms. 979.

 canitga de amigo         Martín Codax fue el autor de las Siete Cantigas de Amigo, todas con una clara unidad temática subrayada siempre por la unidad en su estructura métrica. Seis de las siete cantigas están acompañadas de la correspondiente anotación musical, intercalada en el texto. Solo la sexta carece de ella. Las Cantigas de Amigo son una forma propia de la trova galaicoportuguesa. Son cantigas que ambientan la espera del amigo con el mar de testigo en modo que la enamorada relata su ansiosa espera a su enamorado ante un confidente allegado y habla con el mar o sobre el mar, que constituye el escenario en que se enmarca la cantiga.

 47030026_23473103         Por su apasionada lírica donde se encuentran el amor y el mar, se le dedicó el Día de las Letras Gallegas del año 1998, junto con Xohán de Cangas y Mendinho. En la ciudad de Vigo se le brinda especial culto a través de monumento urbano dedicado a su memoria.

 

 

1-28-9-2012PN 0181-28-9-2012PN 012

          De la primera cantiga he seleccionado, frente a otras versiones demasiado bellcantistas, la del grupo Sinfonie y Mara Kiek con su desgarrada y sugestiva voz profana.

I
Ondas do mar de Vigo,
se vistes meu amigo?
E ai Deus!, se verra cedo?

Ondas do mar levado,
se vistes meu amado?
E ai Deus!, se verra cedo?

Se vistes meu amigo,
o por que eu sospiro?
E ai Deus!, se verra cedo?

Se vistes meu amado,
por que ei gran coidado?
E ai Deus!, se verra cedo?

Traduccion

Ondas del mar de Vigo,
¿Acaso habeis visto a mi amigo?
Y, ay Dios, ¡si vendra pronto!

Ondas del alto mar,
¿Acaso habeis visto a mi amado?
Y, ay Dios, ¡si vendra pronto!

¿Acaso habeis visto a mi amigo,
aquel por quien yo suspiro?
Y, ay Dios, ¡si vendra pronto!

¿Acaso habeis visto a mi amado,
por quien tengo gran cuidado?
Y, ay Dios, ¡si vendra pronto!

          Para la segunda pieza propongo esta versión del Ensemble Oni Wytars

II
Mandad’ei comigo,
ca ven meu amigo.
E irei, madr’ a Vigo

Comigo’ei mandado,
ca ven meu amado.
E irei, madr’ a Vigo

Ca ven meu amigo
e ven san’ e vivo.
E irei, madr’ a Vigo

Ca ven meu amado
e ven viv’ e sano.
E irei, madr’ a Vigo

Ca ven san’ e vivo
e d’el rei amigo
E irei, madr’ a Vigo

Ca ven viv’ e sano
e d’el rei privado.
E irei, madr’ a Vigo

Traduccion

Un mensaje he recibido,
que viene mi amigo.
E iré, madre, a Vigo

Conmigo tengo un mensaje,
que viene mi amado.
E iré, madre, a Vigo

Que viene mi amigo
y viene sano y vivo.
E iré, madre, a Vigo

Que viene mi amado
y viene vivo y sano.
E iré, madre, a Vigo

Que viene sano y vivo
y del rey amigo.
E iré, madre, a Vigo

Que viene vivo y sano
y del rey favorito.
E iré, madre, a Vigo

          Para el tercer tema, muestro la interpretación de los Trovadores e Peregrinos do grupo Olam Ein Sof, realizado durante la IX Semana Cultural de Invierno en el Auditorio 15 de Octubre en Cosmópolis/SP-Brasil, el dia 23/07/2013.

III
Mia irmana fremosa, treides comigo
a la ygreia de Vigo, u e o mar salido.
E miraremos las ondas.

Mia irmana fremosa, treides de grado
a la ygreia de Vigo, u e o mar levado.
E miraremos las ondas.

A la ygreia de Vigo, u e o mar salido,
e verra i mia madre e o meu amigo.
E miraremos las ondas

A la ygreia de Vigo, u e o mar levado,
e verra i mia madre o meu amado
E miraremos las ondas.

Traduccion

Hermosa hermana mía, vente conmigo
a la iglesia de Vigo, que está el mar crecido.
Y miraremos las olas.

Hermosa hermana mía, vente de buen grado
a la iglesia de Vigo, donde está el mar airado.
Y miraremos las olas.

A la iglesia de Vigo, donde está el mar crecido,
y allí vendrá, madre mía, mi amigo.
Y miraremos las olas.

A la iglesia de Vigo, donde está el mar airado,
y allí vendrá, madre mía, mi amado.
Y miraremos las olas.

          Para la cuarta cantiga sugiero esta versión interpretada por Cálamus.

IV
Ay Deus, se sab’ ora meu amigo
com’ eu senneira estou en Vigo!
E vou namorada.

Ay Deus, se sab’ ora meu amado
com’ eu en Vigo senneira manno!
E vou namorada.

Com’ eu senneira estou en Vigo,
e nullas gardas non ei comigo!
E vou namorada.

Com’ eu senneira en Vigo manno,
e nullas gardas migo non trago!
E vou namorada.

E nullas gardas non ei comigo,
ergas meus ollos que choran migo!
E vou namorada.

E nullas gardas migo non trago,
ergas meus ollos que choran ambos!
E vou namorada.

Traduccion

¡Ay Dios, si supiese ahora mi amigo
qué sola estoy en Vigo!
Y tan enamorada

¡Ay Dios, si supiese ahora mi amado
qué sola en Vigo me hallo!
Y tan enamorada.

¡Qué sola estoy en Vigo,
y a nadie tengo conmigo!
Y tan enamorada.

¡Qué sola en Vigo me hallo,
y a nadie conmigo traigo!
Y tan enamorada.

¡Y a nadie tengo conmigo,
salvo mis ojos que lloran conmigo!
Y tan enamorada.

¡Y a nadie conmigo traigo,
salvo mis ojos que lloran ambos!
Y tan enamorada.

          Como muestra para la quinta cantiga he seleccionada la versión de Almara, que adorna la pieza con algunas licencias polifónicas de bellísima factura con total respeto al medievalismo de la pieza.

V
Quantas sabedes amar amigo
treides comig’ a lo mar de Vigo.
E bannar nos emos nas ondas!

Quantas sabedes amor amado,
treides comig’ a lo mar levado.
E bannar nos emos nas ondas!

Treides comig’ a lo mar de Vigo
e veeremos lo meu amigo.
E bannar nos emos nas ondas!

Treides comig’ a lo mar levado
e veeremo’ lo meu amado.
E bannar nos emos nas ondas!

Traduccion

Cuantas sabéis amar a un amigo
venid conmigo al mar de Vigo.
¡Y nos bañaremos en las olas!

Cuantas sabéis de amor amado,
venid conmigo al mar agitado.
¡Y nos bañaremos en las olas!

Venid conmigo al mar de Vigo
y veremos a mi amigo.
¡Y nos bañaremos en las olas!

Venid conmigo al mar agitado
y veremos a mi amado.
¡Y nos bañaremos en las olas!

          Para la sexta pieza, selecciono, por su acertada expresión como pieza de danza, la interpretación del Ensemble RNH de la república checa

VI
Eno sagrado, en Vigo,
baylava corpo velido.
Amor ei.

En Vigo, no sagrado,
baylava corpo delgado.
Amor ei.

Baylava corpo velido,
que nunca ouver’ amigo.
Amor ei.

Baylava corpo delgado
que nunca ouver’ amado.
Amor ei.

Que nunca ouver’ amigo,
ergas no sagrad’, en Vigo
Amor ei.

Que nunca ouver amado,
ergas en Vigo, no sagrado
Amor ei.

Traduccion

En lo sagrado, en Vigo, bailaba un cuerpo garrido
¡Estoy tan enamorada!

En Vigo, en lo sagrado, bailaba un cuerpo delgado.
¡Estoy tan enamorada!

Bailaba un cuerpo garrido, que nunca tuvo amigo.
¡Estoy tan enamorada!

Bailaba un cuerpo delgado que nunca tuvo amado
¡Estoy tan enamorada!

Que nunca tuvo un amigo, salvo en lo sagrado, en Vigo
¡Estoy tan enamorada!

Que nunca tuvo un amado, salvo en Vigo, en lo sagrado.
¡Estoy tan enamorada!

          Para la septima y última de las cantigas de Martín Codax enlazo a esta dulce versión, en la voz extraordinaria de la mezzosprano polaca Jadwiga Teresa Stępień

VII
Ay ondas que eu vin veer,
se me saberedes dizer
por que tarda meu amigo sen min.

Ay ondas que eu vin mirar,
se me saberedes contar
por que tarda meu amigo sen min.

Traduccion

Ay, olas que vine a ver,
si me supierais decir
¿por qué tarda mi amigo sin mi?

Ay, olas que vine a mirar,
si me supierais contar
¿por qué tarda mi amigo sin mí?

Esta entrada fue publicada en 20- Martín Codax y las Cantigas de Amigo, B - MÚSICA y etiquetada , . Guarda el enlace permanente.

Una respuesta a 20- Martín Codax, Vigo y las Cantigas de Amigo

  1. Pingback: Egeria y su viaje musical | Pablo, la música en Siana

Deja un comentario